De Stelling van Amsterdam is in zijn geheel als monument beschermd door de provincie Noord-Holland en de Nederlandse Staat. Sinds 1996 is door de UNESCO het belang van deze historische Nederlandse verdedigingslinie erkend en staat de Stelling op de lijst van UNESCO Werelderfgoed.
Dat de Stelling een werelderfgoed is, is te danken aan een kleine groep betrokken mensen die aandacht vroeg voor de sloop van het Fort bij Velsen in 1983. Door hun toedoen kreeg de Stelling van Amsterdam landelijk aandacht. In die tijd waren nog maar weinig mensen zich ervan bewust wat voor bijzonder cultureel erfgoed de Stelling is. Door toen aandacht te vragen voor dit- in hun ogen - bijzonder cultureel erfgoed is de Stelling behouden. Door hun enthousiasme en vasthoudendheid zijn de verschillende onderdelen van de Stelling provinciaal- of zelfs rijksmonument geworden. Deze beschermde status en de bijzondere cultuurhistorische waarde van de Stelling leidde ertoe dat zij in 1996 ook de UNESCO status verwierf.
Uitzonderlijke Universele Waarde - Kernwaarden
De provincie Noord-Holland is siteholder van de Stelling van Amsterdam en daarom verantwoordelijk om de Uitzonderlijke Universele Waarde van dit Werelderfgoed te behouden en te beschermen. Wat zijn deze Outstanding Universal Values (OUV):
Het strategisch landschap vormt de basis. Voor het ongetrainde oog is dit landschap onzichtbaar, maar het was van levensbelang voor de werking van de linie. Voor die verdedigingslijn liggen de inundatiekommen. Deze zijn begrenst door kades en dijken. Rondom de forten mocht (bijna) niet gebouwd worden. Dit waren de zogenaamde ‘verboden kringen’. Hierdoor ontstond een open landschap rondom de verdedigingslijn.
In dat strategische landschap is het complexe maar briljante watermanagementsysteem ingebed. Overal langs de verdedigingslijn zijn nog sluizen, kanalen, grachten en dijken zichtbaar die gebruikt werden om de polders voor de verdedigingslijn te inunderen. Het bied werd bij het naderen van de vijand tot ongeveer 40 centimeter (kniehoogte) onder water gezet, om zo het landschap in een moeras te veranderen. Te diep om met een leger doorheen te gaan, niet diep genoeg om er overheen te varen.
Sommige gebieden lagen te hoog om geïnundeerd te worden. Daarnaast waren er ook enkele rivieren, kanalen, dijken, wegen en later spoorwegen die dwars door de verdedigingslijnen liepen. De zogenaamde accessen. Deze konden met inundaties niet afgesloten worden voor de vijand. Om deze accessen af te sluiten en het inundatiesysteem te beschermen werden er talloze forten en andere militaire werken gebouwd. Van hieruit opereerde het leger.
Uitbreiding Nieuwe Hollandse Waterlinie
Jarenlang werd Holland beschermd door twee van de meest ingenieuze verdedigingslinies ter wereld: De Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. De Nieuwe Hollandse Waterlinie was vanaf 1815 de verdedigingslinie van het economische en politieke hart van Nederland, de Stelling van Amsterdam vanaf 1883 ons ‘Nationaal Reduit’, het laatste toevluchtsoord. Beide waterlinies verloren hun militaire functie, maar de hoofdkenmerken: het strategische landschap, het watermanagementsysteem en de militaire werken van beide zijn grotendeels in stand gebleven. Gezamenlijk vertellen de verdedigingswerken het unieke verhaal van 200 jaar Nederlands militair waterbeheer en vestingbouw.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie staat op de voorlopige lijst van werelderfgoed van UNESCO. In de 2021 hoopt de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de werelderfgoedlijst te komen als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam.
Uniek voor nu en later
Nederland heeft tien door UNESCO erkende werelderfgoederen. Deze zijn uniek in de wereld. Ze vertellen het bijzondere verhaal van Nederland en de Nederlanders op het gebied van waterbeheer, burgersamenleving en (land)ontwerp. Dat deden ze toen, dat doen ze nu, en dat zullen ze altijd blijven doen.
De Chinese Muur
Op de lijst van UNESCO Werelderfgoed staan bijvoorbeeld ook de Chinese Muur (China), de piramides van Gizeh (Egypte), Grand Canyon National Park (USA), Mont-Saint-Michel (Frankrijk) en de Dom van Keulen (Duitsland). Behalve het Rietveld Schröderhuis hebben alle ander Nederlandse monumenten op de Werelderfgoedlijst een relatie met het water: de Waddenzee, de Beemster, het voormalige eiland Schokland, het Ir. D.F. Woudagemaal, de molens van Kinderdijk en de zeventiende-eeuwse Amsterdamse grachtengordel.
Bekijk de website van UNESCO Werelderfgoed of de website van Stichting Werelderfgoed.