‘Geslaagd hergebruik’
 
Mijn persoonlijke verbintenis met de Stelling van Amsterdam is begonnen en vooralsnog geëindigd bij Forteiland Pampus. Toen ik rond 1990 als middelbare scholier tijdens een weekendje zeilen voet op het ruïneuze Pampus zette was dat ongetwijfeld mijn eerste onbewuste kennismaking met de forten van de Stelling van Amsterdam. Ruim twintig jaar later ben ik weer aangemeerd op Pampus, maar dan in de functie van directeur. Daarmee vormt Forteiland Pampus een rode draad in mijn kennismaking met de Stelling. Toch waren het in de tussentijd vooral andere bouwwerken van de verdedigingslinie die door de herbestemming ervan mijn aandacht trokken.
 
De meeste forten onderscheiden zich door niet op te vallen. Dat onderscheidend vermogen is zo succesvol dat de Stelling van Amsterdam tot op de dag van vandaag voor velen aan het oog onttrokken wordt. Ook ik heb daardoor veel van de Stelling rondom Amsterdam gemist of niet herkend. Anders is dat binnen de stadsgrenzen van Amsterdam, waar de bouwwerken wel in het oog mochten springen.
Een locatie van de verdedigingslinie in de stad Amsterdam die mij bijzonder boeit is de Silodam, waaraan ooit als eerste de bakstenen graansilo Korthals Altes lag. Tegenwoordig heeft de graansilo een woonbestemming en wordt deze omgeven door een tweede voormalige betonnen graansilo en het markante woongebouw van architectenbureau MVRDV. Toen dat laatste werd gebouwd, werd mijn interesse gewekt en besefte ik pas wat de historie van het aanpalende pakhuis was. Nog altijd vind ik de Silodam in zijn geheel een schoolvoorbeeld van geslaagd hergebruik. De herbestemming is functioneel geslaagd, oude en nieuwe monumentale gebouwen gaan hand in hand en de historie komt goed tot uitdrukking.
 
Een ander interessant gebouw midden in Amsterdam is het Rijksmagazijn van Geneesmiddelen aan de Sarphatistraat. Dit gebouw was destijds onderdeel van de Stelling van Amsterdam, maar is tegenwoordig kantoor van woningcorporatie Stadgenoot. Ook hier werd mijn aandacht getrokken doordat met het herbestemmen ook nieuwbouw werd gepleegd. Tegen het Rijksmagazijn aan is enkele jaren terug een buitengewoon elegant koperen paviljoen van de architect Steven Holl geplaatst. En ook hier geldt weer dat oud- en nieuwbouw zich prachtig naast elkaar verhouden waardoor het gebouw en de historie van het oorspronkelijke Rijksmagazijn op een verantwoorde wijze de aandacht trekken.
 
Wat de beide plekken bewijzen is dat succesvol herinrichten en herbestemmen van ruimten binnen  de Stelling van Amsterdam kan. Dat geldt ook voor de forten, die bovendien vaak een publieke bestemming hebben gekregen. Ik ben er persoonlijk van overtuigd dat de Stelling van Amsterdam, samen met andere waterlinies, de potentie heeft van een recreatieve topattractie waar publiek heen gaat voor rust, amusement en historie. Voorwaarde is dat de forten, net als hun collega-gebouwen in de stad, opvallen bij het grote publiek. En dat zonder het bouwkundig verborgen karakter van de Stelling te verloochenen.
 
Mijn geheugen van de Stelling bevat vooral een boodschap voor de toekomst: De Stelling van Amsterdam is een uniek landschap met twee aantrekkelijke kenmerken: een historische en een attractieve. Daarmee verdient het net als bijvoorbeeld de Veluwe een vaste en opvallende plek hoog op de lijst van recreatieve tijdsbestedingen in Nederland.
 
Tom van Nouhuys
Directeur Forteiland Pampus