Mijn geheugen gaat terug naar de jaren ’60. Reizend met de trein van Amsterdam naar Haarlem liep de spoorweg nog vlak langs Fort aan de Liebrug. Dat vond ik als kind geweldig interessant. Niet zozeer het fort zelf, maar vanwege de schilderingen van de Duitsers. Zij schilderden in de Tweede Wereldoorlog bij de ramen gordijntjes en bloempotten. Die schilderingen waren in de jaren ’60 nog goed te zien. Dus elke keer als de trein Halfweg naderde, drukte ik mijn neus tegen het treinraam om niets van het schouwspel te missen, want met 120 km per uur raas je er snel voorbij. Toen had ik nog niet het besef dat dit fort deel uitmaakte van een groter geheel.

In de jaren daarna kwam ik regelmatig langs forten. Zo heb ik in de jaren ’70 diverse malen gevist in de fortgracht van Fort bij Uithoorn. In de jaren ’80 ben ik in militaire functie wel eens op Fort bij Veldhuis geweest, maar realiseerde mij toen nog steeds niet het samenhangende geheel. Ik vond het erg interessant en wist dat het mobilisatiecomplexen waren.

In 2004 raakte ik betrokken bij de Aircraft Recovery Group 1940-1945. Een stichting die onderzoek doet naar de luchtoorlog 1940-1945 en geheel uit vrijwilligers bestaat. Deze stichting exploiteert het Luchtoorlogmuseum Fort bij Veldhuis. Twintig jaar na mijn eerste bezoek ontdekte ik het prachtige museum. In de functie van secretaris bij dit fort kwam ik al snel in aanraking met mensen van de provincie Noord-Holland, Cultuurcompagnie Noord-Holland, René Ros en vele anderen. Als snel viel de Stelling met al haar forten op zijn plaats en ging ik er meer over lezen en praten. Zo werd mij al snel duidelijk wat een boeiend bouwwerk het eigenlijk is. Gebouwd als militair verdedigingswerk zorgde het voor een mooie twee kilometer brede groenstrook om onze hoofdstad. Hoewel aangelegd als militair verdedigingswerk heeft het nooit als zodanig gefunctioneerd. Na de Eerste Wereldoorlog was de effectiviteit van de Stelling achterhaald.

Als ik ‘mijn’ eigen fort onder de loep neem, heeft het altijd een militaire functie gehad. Het is gebouwd vanaf 1897. In de Eerste Wereldoorlog was het in gebruik als verdedigingswerk met een voltallige bezetting. In 1939 werd het fort, na de mobilisatie van het Nederlandse leger, met de opkomst van Nazi-Duitsland weer als verdedigingswerk in gebruik genomen. Het fort was daar eigenlijk niet meer voor geschikt. Na de capitulatie in 1940 werd Fort bij Veldhuis in gebruik genomen door het Duitse leger, dat het de hele oorlog als kazerne gebruikt heeft. Zij bouwden een keuken, een hellingbaan en een zoeklichtremise. Na de oorlog werd Veldhuis een detentiekamp voor politieke delinquenten. Tussen circa 1940 tot 1987 werd het een mobilisatiecomplex, tot de val van de muur in Berlijn en de meer ontspannen verhouding tussen Oost en West. Sinds 1987 werd het de basis van de Aircraft Recovery Group 1940-1945. Hoewel de Stelling niet de corebusiness is van de stichting, vertellen wij erover tijdens rondleidingen, tijdens bezoek van scholen en niet te vergeten aan nabestaanden van geallieerde vliegers die ons museum bezoeken.

Dus voor mij is de Stelling vanAmsterdam een uniek stukje Nederlandse militaire geschiedenis. Ik wil de pen graag doorgeven aan Roel Laffra en Fred Braaksma van Fort aan den Ham voor een verhaal in het Geheugen van de Stelling.

Harm van der Laan
Secretaris Aircraft Recovery Group
1940-1945 Fort bij Veldhuis