Toen Stella van Heezik voor het eerst op Fort Diemerdam rondliep, dacht ze: “Deze plek is zo prachtig. Zo ongerept. Hier moet je niks aan veranderen.” Negen jaar later zit ze aan een tafeltje in het futuristisch vormgegeven Paviljoen Puur.

Als een wervelend lint heeft het gebouw zijn draai gevonden tussen de oorspronkelijke houten woning van de fortwachter en de grijze bunkers waar prachtige foto’s van Jacob Olie tonen hoe het een eeuw geleden was. Op de beelden zijn mannen met vuile smoelen zichtbaar die in de munitiekamers kogels in karretjes laden. De rails voor het transport naar de kanonnen is nog grotendeels intact. Het fort tart de verbeelding. Kinderen kruipen door roestige luikjes en schuimen met besmeurde gezichten over de groene heuvels, terwijl hun ouders dwalen over de route die de fortwachter liep. Steeds vaker fungeert de plek als decor voor een huwelijk.

Ontmoetingsplek
Stadsherstel Amsterdam restaureert voornamelijk historische panden in de binnenstad van Amsterdam. “Een fort was nieuw voor ons,” zegt Van Heezik. “We wilden deze plek eigenlijk gebruiken als slaapplaats voor de jongeren van Stichting Herstelling, die verderop huist in de door ons gerestaureerde Kringenwetboerderij De Zeehoeve.” Herstelling helpt jongeren via werkzaamheden aan de Stelling van Amsterdam op weg naar een regelmatig arbeidsleven. “Zo hebben ze hier de fortwachterswoning geverfd, het ijzeren hek gesmeed en houden ze nog altijd het groen bij.”

Herstelling haakte af en vervolgens groeide het idee om het fort open te stellen en weer de ontmoetingsplek te laten zijn die het vroeger ook was. IJburg is dichtbij en de fietsroute Amsterdam Zeeburg – Muiden was in ontwikkeling. “Het paste steeds meer dat hier een plek zou komen waar mensen kunnen genieten van het groen en lekker kunnen eten en drinken.”

Conducteurswoning
Van Heezik ontdekte dat er in de stijl van de fortwachterswoning een tweede huis had gestaan op het terrein. De zogenaamde conducteurswoning van de man die de munitie en kanonnen onderhield. “Dat huis wilden we eerst nabouwen, maar de Raad van Advies van Stadsherstel vond het juist een goed idee om een jong bureau de kans te geven een eigentijds gebouw te ontwerpen. Dat werd Emma Architecten.”

“Het is toch werelderfgoed waar je iets nieuws op zet”

“Tegen onze plannen kwam geen weerstand”, vervolgt Van Heezik. “Terwijl ik dat wel verwacht had. Het is toch werelderfgoed waar je iets nieuws op zet. Ik liet echter geen gelegenheid voorbij gaan om met de maquette onder de arm over de plannen te vertellen. En ik ging ook altijd samen met de architect naar gesprekken met overheden en belanghebbenden. Om bestemmingsplan en vergunningsprocedures kun je niet heen. Maar je moet ze allemaal in kaart hebben en de mensen enthousiast maken, zodat ze zich achter de plannen scharen.”

Broedhopen voor ringslangen
Ook tegen de aantasting van de flora en fauna op het fort kwam geen verzet. “We hebben direct een ecoloog bij de ontwikkeling betrokken. Hij adviseerde het publiek centraal te houden, zodat de natuur in de buitenste schil kan floreren. Daar is het gras hoger, hebben we de gracht verbreed en broedhopen voor ringslangen gemaakt.” Uiteindelijk bleef het stil op de formele inspraakavonden. “We hadden het al verteld.”

Toch was er ook sprake van vertraging omdat het fort – zoals de meeste – op een moeilijk bereikbare plek ligt. “De heistelling was te zwaar voor de brug, dus we hebben een noodbrug moeten aanleggen. Dat heeft veel tijd en geld gekost, maar we waren al te ver om de ontwikkeling nog te stoppen.”

Tevreden blik
Daarnaast bleek het lastig om een ondernemer te vinden. “In de binnenstad staan ze in de rij, maar hier moet je echt op iemand stuiten die verliefd is op de plek. Bij drie partijen is het afgeketst en vlak voor de oplevering kwamen we in contact met Puur, die we als cateraar kenden vanuit ons netwerk. Ze zijn dezelfde middag gaan kijken. Dat enthousiasme wil je zien. Dan neemt een ondernemer knelpunten als bereikbaarheid ook voor lief in plaats van daarover te klagen.”

Een tafel verderop geeft de gids van het Historisch Genootschap Diemen les aan een van de Puurmedewerkers. Straks komt er een groep dames voor een rondleiding. Van Heezik bekijkt het tafereel met tevreden blik. “Als eigenaar blijf je betrokken, maar op een gegeven moment moet je de ondernemer loslaten.”

Al in 1305 stond hier een herberg waar Diemenaren, Amsterdammers en reizigers genoten van het magnifieke uitzicht over de Zuiderzee. In later eeuwen werd het een kustbatterij waar in 1787 dreigend gebalder van kanonnen klonk toen Pruisische troepen het gezag van stadhouder Willem V in Amsterdam kwamen herstellen. Daarna raakte de batterij in de vergetelheid tot het eind negentiende eeuw onderdeel werd van de Stelling van Amsterdam ter verdediging van de monding van het IJ. Tijdens de Eerste Wereldoorlog hielden dienstplichtigen er de wacht maar de kanonnen vuurden nimmer. In 1954 trok Defensie zich terug, maar pas vijftig jaar later komt er weer leven op de batterij als Stadsherstel het fort koopt en maakt tot een plek waar Diemenaren, Amsterdammers en reizigers elkaar kunnen ontmoeten. Net als 700 jaar geleden.

DE TIP VAN STELLA VAN HEEZIK:
"VERTEL ZO VEEL EN VAAK MOGELIJK OVER HET PROJECT."